Wierden en Terpen in het noorden - Route door Lauwersland

Het Lauwersland ( Noordoost-Friesland en Noordwest-Groningen) ligt aan de Waddenkust. Opvallend zijn de vele woonheuvels (wierden/terpen) die men er aantreft. Van plm 500 voor Chr. tot de tijd van de bedijking (plm1200 na Chr.) werden ze opgeworpen. We hebben hier dus te doen met een heel oud, cultuur-historisch fenomeen, dat het gebied eigenlijk tot een groot openluchtmuseum maakt. De moeite waard dus om dat fenomeen nader te beschouwen. De mens heeft altijd al graag in het vruchtbare noordelijk kustgebied gewoond. Ook in de tijd dat het land er niet van de zee werd afgeschermd door een zeedijk. Bij stijgend water was er dan echter wel een probleem: hoe houd je droge voeten? Wonen op de hoger gelegen oever- en kwelderwallen voldeed, tot de zeespiegel teveel steeg. Toen was men genoodzaakt het woonvlak te verhogen, met zoden en huisafval. Zo ontstonden de woonheuvels (terpen in Friesland, wierden in Groningen.

Huiswierden werden nogal eens samengevoegd, zodat wierdendorpen/terpdorpen ontstonden. In deze special maken we, na een inleidend arikel een route langs en door een aantal van die dorpen in Lauwersland.

We beginnen de routebeschrijving in Winsum (Groningen) en komen dan en route meteen langs het belangrijkste informatiepunt in dit geheel: het wierdenlandmuseum in Ezinge. Natuurlijk mogen juweeltjes als Niehove (Gr) en Ee (Fr.) niet ontbreken. En zeker niet de hoogste terp van allemaal: Hegebeintum, in de gemeente Ferwerderadiel in Noord-Friesland.

Onderwijl maken we meteen kennis met het meest bepalende historische bouwwerk op misschien wel de meeste van de dorpswierden: de van oorsprong middeleeuwse kerk. Mede omdat de wegen vroeger slecht begaanbaar waren - en zeker gold dat natuurlijk bij hoog water - bouwde men, min of meer standaard, een kerkje op de woonheuvel (de mensen wilden blijkbaar niet het risico lopen een tijdje niet naar de kerk te kunnen, vroeger...).

Opvallend is ook, dat de dorpen nogal eens in rijen liggen. Dat is een logisch gevolg van het opwerpen van woonheuvels op bestaande oever- en kwelderwallen, die op hun beurt door de natuur gevormd waren langs de oevers van de rivieren/ zeeslenken en de kustlijn (dus langs de kwelders, in het noorden).

De route die vanzelfsprekend ook in de praktijk gereden kan worden, is uitgewerkt in vier artikelen
Zoals gezegd: We beginnen in Winsum en gaan dan via Ezinge naar Ee (Fr.). Vandaar leidt de route via Dokkum naar Hegebeintum naar Anjum. We komen vervolgens via het Lauwersmeergebied terug in de provincie Groningen. De weg terug naar Winsum leidt - in twee artikelen beschreven - via Ulrum, Eenrum, Baflo en Tinallinge en vervolgens via Middelstumen, Loppersum en Bedum.